Theo van Gogh ontwikkelde als kunsthandelaar een scherp oog voor vernieuwingen in de kunst. Hij was zo enthousiast over het impressionisme dat hij er alles aan deed om de weg voor deze kunst vrij te maken in Nederland. Lukte dat?
Rond de tijd dat Vincent besloot om zich helemaal op het kunstenaarschap te richten, begon zijn jongere broer Theo in Parijs als galeriehouder bij galerie Boussod, Valadon & Cie (de opvolger van kunsthandel Goupil).
Het was 1881: het zou het nog zes jaar duren voordat men begon aan de bouw van de Eiffeltoren en de ‘kunstenaarswijk Montmartre’ bestond nog vooral uit moestuinen en molens. In Parijs ontwikkelde de 24-jarige Theo een scherp oog voor vernieuwingen in de kunst.
Portret Theo van Gogh, ca 1889
Theo was zo enthousiast dat hij er alles aan deed om de weg voor het impressionisme vrij te maken in Nederland. Niet alleen stimuleerde hij zijn broer Vincent om ‘net als de impressionisten’ kleurrijker te werken. Theo stuurde ook meerdere zendingen met Franse impressionisten vanuit Frankrijk naar Nederland om te exposeren, helaas zonder veel succes.
Theo’s kunstverzameling
Theo leerde de complete Parijse avant-garde kennen door zijn werk bij de kunsthandel. Dat kwam goed uit, want hij begon zelf Franse moderne kunst te verzamelen. Meerdere keren stuurde Theo prenten uit zijn eigen collectie naar Nederland voor de jaarlijkse tentoonstelling van de Nederlandse Etsclub. Zo hoopte hij vanuit Frankrijk het Nederlandse publiek kennis te laten maken met voor hen nog onbekende kunstenaars.
Zo stuurde hij bijvoorbeeld deze twee etsen die Édouard Manet maakte van collega-schilder Berthe Morisot. Daarnaast stuurde hij vanuit zijn rol als galeriehouder ook impressionistische kunst naar de partnergalerie van zijn kunsthandel in Den Haag.
Edouard Manet, Berthe Morisot in zwart (Berthe Morisot en noir), 1872
Edouard Manet, Berthe Morisot, 1872
Adviseren bij kunstaankopen
Als je ergens héél enthousiast over bent, dan vertel je je vrienden erover, toch? Theo woonde in Parijs, net als zijn goede vriend Andries Bonger. Theo leerde Andries de meest moderne kunst te waarderen die in de jaren 1880 in de stad te vinden was. In 1895 kocht Andries dit schilderij van Cézanne bij de kunsthandelaar Ambroise Vollard. Het was een gewaagde keuze, want bijna niemand kende het werk van Cézanne op dat moment. De eerste overzichtstentoonstelling van de kunstenaar moet nog worden georganiseerd en ook daarna duurt het nog een tijdje (langer dan bij andere impressionisten) voordat Cézannes werk op waarde werd geschat. Saillant detail: Theo en Andries waren in Parijs vrienden, maar werden later ook familie. Theo trouwde in april 1889 met Andries’ zusje Jo(hanna).
Paul Cézanne, De weg naar het meer, ca. 1880, Kröller-Müller Museum, Otterlo, Foto: Rik Klein Gotink
Niet kopen, maar krijgen
Niet alle kunst uit Theo’s verzameling heeft hij zelf gekocht, sommige stukken heeft hij gekregen. Deze waaier was bijvoorbeeld een nieuwjaarscadeau van Camille Pissarro voor Theo’s hoogzwangere vrouw. Het was echter ook een bedankje, omdat Theo na veel aandringen zijn werkgever bij de kunsthandel ervan wist te overtuigen dat ze ook in impressionistische kunst moesten gaan handelen. Zijn werkgever vond die nieuwe kunststroming eigenlijk een riskante investering, maar voor kunstenaars zoals Pissarro was dit een groots moment. Toetreden tot de kunstmarkt betekende dat je werk serieus werd genomen en dat er brood op de plank kwam.
Camille Pissarro, Landschap met regenboog (Paysage avec arc-en-ciel), 1889
Theo’s aanstekelijke enthousiasme voor het Franse impressionisme en zijn pogingen om Nederlanders warm te maken voor deze kunststroming, hadden helaas maar weinig effect. Pas na Theo’s dood (in de decennia na 1900) nam de populariteit van het impressionisme in Nederland toe.
In de volgende aflevering
Het impressionisme is vooral beroemd om zijn schilderijen, maar er bestaan ook impressionistische sculpturen, tekeningen en prenten. In de volgende aflevering kom je meer te weten over het beroemde danseresje van Degas, een tekening met blote billen die altijd al veel ophef heeft veroorzaakt, en lees je over een prentenserie die ons een intiem inkijkje geeft in het dagelijks leven van welgestelde dames.
