Het duurde even voordat Vincent van Gogh het impressionisme op waarde kon schatten, maar toen het zover was, experimenteerde hij volop met de stijl. Hij nam elementen over die hij interessant vond. Het impressionisme hielp hem bij het vinden van een geheel eigen stijl.
Eerste meesterwerk
In de lente van 1885 legde Vincent in Brabant de laatste hand aan zijn eerste meesterwerk: De aardappeleters. We zien vijf figuren ‘in aardkleuren’ aan een eettafel bij het schamele licht van een gaslamp. Hij stuurde het werk naar zijn broer Theo die in Parijs woonde. Theo was Vincents belangrijkste raadgever. Hij zag in Parijs het impressionisme opkomen, en spoorde Vincent aan om kleurrijker en minder donker te gaan schilderen. Maar Vincent snapte niet precies wat zijn broer bedoelde.
Vincent van Gogh, De aardappeleters, 1885
Dat is niet zo gek, want in Nederland was het impressionisme nog nauwelijks bekend. Vincent woonde bij familie op het platteland, waar hij weinig in aanraking kwam met kunst. Pas vanaf het moment dat Vincent in februari 1886 bij Theo in Parijs ging wonen, zag hij de impressionistische schilderijen met eigen ogen… en hij vond ze maar niks.
Bitter teleurgesteld
Aan zijn zus Willemien schreef Vincent: ‘Men heeft van de impressionisten gehoord, men stelt er zich veel van voor en… als men ze voor t’eerst ziet is men bitter en bitter teleurgesteld en vindt het slordig, leelijk, slecht geschilderd, slecht geteekend, slecht van kleur, al wat miserabel is. Dat was mijn eigen eerste indruk ook toen ik (…) in Parijs kwam.’ Die mening zou veranderen…
Vincent gaat experimenteren
Misschien is het zoals met je allereerste kopje koffie: het is een smaaksensatie waar je aan moet wennen. Tegen de tijd dat Vincent in Parijs begon te experimenteren met lichter en kleurrijker schilderen, was de stijl van de impressionisten al redelijk geaccepteerd. Vincent liep dus een beetje achter.
Uiteindelijk ontpopte Vincent zich ook niet tot een pure impressionist, maar combineerde hij verschillende inspiratiebronnen en ontwikkelde zo een heel eigen manier van schilderen. Hij werkte met heldere kleuren in korte penseelstreken en ook zijn onderwerpen veranderden. De werkende boeren uit Nederland maakten plaats voor cafés en boulevards, het platteland langs de Seine en bloemstillevens.
Er zit slechts drie jaar tussen deze twee schilderijen van Vincent van Gogh. Wat een verschil, hè? Populierenlaan in de herfst, schilderde Vincent in 1884 in Nederland. Het andere schilderij is maakte hij in 1887 in Parijs na het zien van impressionistische kunstwerken.
Vincent van Gogh, Populierenlaan in de herfst, 1884
Vincent van Gogh, Bloeiende paardenkastanje, 1887
Buiten werken in Zuid-Frankrijk
Na twee jaar in Parijs trok Vincent verder naar het Zuiden van Frankrijk. Wat hij van het impressionisme had geleerd, nam hij mee. Net als de impressionisten werkte hij veel buiten, zelfs op het heetst van de dag of bij de sterke wind van een mistral. Zulke extreme weersomstandigheden hadden ook een fysieke impact op het schilderen, zo merkte Vincent: hij werkte sneller. ‘Landschappen in geel oud goud – snel, snel, snel en in haast gemaakt, zoals de maaier die zwijgt onder de brandende zon, zich concentrerend op zijn maaiwerk.’
Vincent van Gogh, Korenveld met maaier, 1889
Eigen visie op kleur
Hoewel de impressionisten een grote invloed hadden op Vincents werk, ging hij een stapje verder dan alleen het vastleggen van een vluchtige impressie (van buiten naar binnen). Vincent gebruikte kleur en penseelstreek steeds intensiever om gevoelens en stemmingen uit te drukken (van binnen naar buiten).
In de volgende aflevering
Dankzij Theo kwam Vincent in aanraking met het impressionisme en kon hij de unieke stijl ontwikkelen waar hij nu nog altijd om bekendstaat. In de volgende aflevering vertellen we meer over Theo’s rol in het promoten van het impressionisme in Frankrijk én in Nederland.