Om je alles over het museum en over Vincent van Gogh nóg beter te kunnen laten zien, gebruiken we cookies.
Als je op akkoord klikt, geef je toestemming voor dit gebruik. Met cookies zorgen we ervoor dat de website goed werkt. Ook analyseren we het gebruik van de site, zodat we verbeteringen kunnen aanbrengen. Verder kunnen we advertenties tonen op basis van je interesses. Tot slot gebruiken we cookies om video’s en andere inhoud te tonen, zoals formulieren en Google Maps.
Meer weten? Lees meer over onze cookies.
Prenten in Parijs
Rond 1900 was Parijs in de ban van de prentkunst. Vooral de jonge generatie moderne kunstenaars stortte zich vol enthousiasme op de ets, de houtsnede en de lithografie. Ze maakten prenten voor de elite en voor de gewone man. Prenten waren overal te vinden, in chique appartementen en op straat.
Niemand besteedt nog aandacht aan iets anders dan prenten, het is een rage, de jonge generatie maakt niets anders meer.
Camille Pissarro in een brief aan zijn zoon, kunstenaar Lucien Pissarro, 1897
Moderne kunstenaars omarmden de prentkunst. De schilderkunst was niet langer het hoogste doel. Ze zetten hun talent in voor het ontwerpen van prentenseries, boekomslagen, affiches en tijdschriftillustraties.
Zo gingen ze in tegen de traditionele scheiding tussen de ‘hoge’ beeldende kunst en de ‘lage’ toegepaste kunst.
Henri de Toulouse-Lautrec was zo’n vooruitstrevend kunstenaar. Hij wist als geen ander het moderne Parijse leven te verbeelden. Hij deed dat in allerlei media en voor allerlei soorten consumenten.
Henri de Toulouse-Lautrec
Henri Marie Raymond de Toulouse-Lautrec-Monfa kwam uit een van de oudste adellijke families van Frankrijk. Met zijn anderhalve meter lang was hij een bijzondere verschijning. Lautrecs gezondheid was broos.
Hij zocht zijn toevlucht in de Parijse theaters en bordelen, bij danseressen en prostituees. Zijn kunst is onlosmakelijk verbonden met zijn losbandige en exentrieke leefstijl.
Lautrec maakte net zo graag een schilderij bestemd voor de galerie als een goedkope tijdschriftillustratie voor de kiosk. Allemaal met de beroemde zangeres Yvette Guilbert als onderwerp.
Dit kunstenaarsboek wijdde Lautrec helemaal aan Guilbert. Voor de voorkant voldeden haar (uitgetrokken) handschoenen. Het boek werd als prestigieus verzamelobject uitgegeven. Er waren maar 100 exemplaren van - allemaal gesigneerd door Yvette Guilbert.
Henri de Toulouse-Lautrec, Yvette Guilbert chantant ‘Linger, Longer, Loo’, 1894 Pushkin State Museum of Fine Arts, Moskou
Toulouse-Lautrec was gefascineerd door de artieste Yvette Guilbert. Ze had een spits, lijkbleek gezicht, een uitgesproken mimiek en altijd zwarte handschoenen aan haar magere, lange armen. In zijn werk probeerde Lautrec haar essentie te vangen.
Yvette Guilbert met zwarte handschoenen
Henri de Toulouse-Lautrec, Yvette Guilbert, illustratie uit Le Rire, 22 december 1894, particuliere collectie
Een illustratie moest snel leesbaar zijn. Guilbert is weergegeven in een helder beeld van enkele zwarte lijnen, een paar zwarte handschoenen en een oranje haardos. Deze illustratie werd industrieel gereproduceerd en kon voor slechts 15 cent bij de kiosk worden gekocht.
Opmerkelijk genoeg was het schilderij dat Lautrec van de artieste maakte een voorstudie voor deze illustratie, en niet andersom. Dat was de traditionele kunstwereld op zijn kop!
Tegenwoordig dient de prent niet meer alleen tot versiering van de werkkamer van de bibliofiel; ze speelt een veel grotere rol; ze is overal doorgedrongen, ze verovert de wereld.
Criticus Victor Champier, 1889-1890
Lange tijd werd de prent gezien als een reproductiemiddel. Rond 1890 kregen prenten de status van een echt, origineel kunstwerk. Hierdoor waren ze aantrekkelijk voor verzamelaars.
Handelaren richtten zich op deze nieuwe markt; ze speelden in op het verlangen naar zeldzame, unieke drukken.
De kunstprent was vaak weggestopt in de interieurs van de elite. De prentenverzamelaar bekeek ze in zijn werkkamer in alle rust. Deze welgestelde heren bewaarden hun prentenverzameling in speciale, gedecoreerde standaards, mappen en kasten.
Henri Manuel, Roger Marx’ studeerkamer, c. 1910–1913, nalatenschap van Claude Roger-Marx, Musée de l’École de Nancy, Nancy
De criticus en verzamelaar Roger Marx schreef over het rustgevende ritueel van het prentenkijken. Op deze foto heeft hij net een prent uit de map gehaald.
Eventueel vlijt hij zich met het blad in zijn handen op de comfortabele bank achter zich. Volgens Marx werd pas na lang kijken de boodschap van de kunstenaar als een ‘gefluisterd geheimpje’ geopenbaard.
De man achter de piano lijkt helemaal op te gaan in zijn spel. Heeft hij zijn ogen dicht? We zijn getuige van een intiem moment. Dit paste helemaal in die tijd, want de gegoede burgerij trok zich graag terug in haar privévertrekken.
De kunstenaar, Félix Vallotton, bouwde zijn houtsneden op vanuit zwarte vlakken. De witte details, zoals hier de pianotoetsen, de houten vloer en het behang, geven de scène vorm.
Anoniem, Leren portfolio op standaard, 1900, Robert Zehil Collection, Monte Carlo
Zelfs de meubels die de kunstliefhebbers gebruikten om hun verzameling prenten te bewaren en te bekijken, werden door kunstenaars vormgegeven. Het waren heuse kunstwerken. Deze prentenstandaard is gemaakt van ingelegd en beschilderd leer. Op de voorzijde is een elegante dame afgebeeld die een prent bekijkt.
[…] na een lange dag van het teleurstellende Parijse leven […] laat ik me in een fauteuil neervallen, naast de prentenstandaard waarin mijn favoriete etsen in hun grote mappen liggen te slapen, en terwijl ik ze een voor een bekijk, verdwijnen mijn problemen en vergeet ik de zorgen van het dagelijkse bestaan!
Criticus en verzamelaar Roger Marx, 1883
Grote luxe was de aanschaf van een complete prentenserie, ook wel suite genoemd. Zo’n serie was een reeks prenten van één, soms enkele kunstenaars onder één titel.
Soms volgden de prenten een verhaallijn. Ze moesten dan in een bepaalde volgorde worden ‘gelezen’. Vaker koos de kunstenaar voor een vrijere vorm. Zo liet hij zien wat hij in huis had.
Georges de Feure, Nachtelijk landschap (Le paysage nocturne) uit de prentenserie Bruges mystique et sensuelle, 1899
De Feure haalde alles uit de kast om het mysterie van het oude stadje Brugge over te brengen. In zijn prentenserie gebruikte hij vervormingen, spiegelingen en extra zwaar aangezette schaduwen.
Elke serieuze prentenverzamelaar was constant op jacht naar die ene, unieke druk. Kunstenaars speelden daar handig op in. Ze drukten bijvoorbeeld prenten in verschillende kleurcombinaties, of kleurden ze met de hand in.
Korte impressie van een dansoptreden van Loïe Füller
Loïe Füller gaf spectaculaire dansoptredens. Daarin veranderde haar figuur telkens door wapperende voiles en gekleurde lichteffecten. De wisselende effecten van de prent sluiten hier prachtig bij aan.
Ook buiten op de straten van Parijs waren prenten overal te vinden. Kleurige affiches hingen op muren en reclamezuilen. Geïllustreerde tijdschriften en bladmuziek waren te vinden in de kiosk.
Met veel enthousiasme produceerden jonge kunstenaars dergelijke ‘populaire’ prenten. Zij bereikten een enorm publiek met hun ontwerpen vol felle kleuren, strakke vormen en opvallende letters.
Welkom op straat! Steinlens enorme affiche verbeeldt het idee van de straat voor iedereen.
Typen uit verschillende klassen lopen gemoedelijk door elkaar. De wasvrouw met mand, de arbeider met pet, de modieuze Parisiènne en de bankier met hogehoed komen allemaal voorbij. Het affiche werd het ‘fresco voor de massa’. Het bereikte iedereen die je hier ziet.
Er waren affiches voor allerlei artikelen zoals parfum, inkt en drank. Affiches van kunstenaars hingen tussen meer commerciële ontwerpen en affiches met alleen tekst.
De ontwerper van een affiche moest ervoor zorgen de reclameboodschap duidelijk over te brengen aan de haastige passant.
Op zijn 23ste ontwierp Pierre Bonnard zijn eerste reclameaffiche, voor een Frans champagnemerk. Hij gebruikte een mooie dame om de aandacht te trekken.
Bonnard vereenvoudigde de vormen en zette ze sterk aan met zwarte contourlijnen. De lijnen golven en kronkelen, alles bruist en bubbelt. Met dit moderne affiche brak Bonnard door als kunstenaar.
Jules Chéret werd wel ‘de koning van het affiche’ genoemd. Hij gebruikte altijd aantrekkelijke vrouwfiguren en uitbundige kleuren.
In knalrode letters valt te lezen dat het om een ‘theatrophone’ gaat. Abonnees konden via de telefoon naar opera- en theatervoorstellingen luisteren.
Het moderne Parijs stond bekend als ‘de stad van plezier’. Cabarets, muziekcafés en danszalen boden voor elk wat wils. Affiches met beroemde zangers, dansers en acteurs werden door de stad verspreid.
Kunstenaars beeldden ze levensgroot en herkenbaar af, met hun naam in grote letters. Zo kon niemand om hen heen. Ze bouwden aan de ‘celebrity culture’ die we nog steeds kennen.
Henri de Toulouse-Lautrec, Affiche voor het optreden van Aristide Bruant in het café-concert Eldorado, 1892
Lautrec zocht in zijn affiches van sterartiesten naar de essentie van hun uiterlijk en karakter. De zanger Aristide Bruant bracht hij terug tot een imposante figuur, duidelijk herkenbaar aan zijn grote cape, hoed en felrode sjaal.
Aristide Bruant
Zelfs een kat kan uitgroeien tot een beroemdheid! Theophile Steinlen ontwikkelde voor het cabaret Le Chat Noir een ijzersterk beeldmerk. Met haar elegante zwarte silhouet en hypnotiserende blik is deze kat onvergetelijk geworden. Let ook op het vernuftige spelletje van haar staart met de letters.
Kunstenaars ontwierpen ook omslagen voor bladmuziek en tijdschriften. Ze werden in grote oplages gedrukt op goedkoop papier.
De beelden moesten meteen de aandacht trekken, want er viel voor de consument veel te kiezen. Met een sterk, gekleurd omslag sprong je eruit. Omdat een krantje erg goedkoop was, kon iedereen nu eigenaar worden van een kunstwerk.
Ibels' illustraties voor bladmuziek staan vol gewone lieden van de straat. Deze plaatjes pasten bij het gevoel van de liedjes zelf.
Le 27 verwijst naar het huisnummer van een armoedig bordeel. Het vertelt het verhaal van een oude hoer, die vertederd raakt door een jonge klant. De soldaat herinnert haar aan haar eigen zoon aan het front.
Félix Vallotton, Omslag van Crimes et châtiments, themanummer van L'Assiette au beurre (1 maart 1902), 1902
Om op te vallen plaatsen kunstenaars vaak een enkele figuur op de cover. En ze beperkten ze zich tot een paar felle kleuren. Ze gebruikten verder kenmerken van de karikatuur, zoals humor, overdrijving en vervorming.
Het is belangrijk om als symbool een silhouet, een expressief beeld te vinden dat zich door zijn vormen en kleuren aan een mensenmenigte kan opdringen en de voorbijganger kan beïnvloeden. Het affiche is een vaandel, een embleem, een teken.
Maurice Denis, 1920
Populaire prenten waren overal op straat te zien. Toch wilden liefhebbers ze liever los, thuis bekijken. Eerst moesten prentverzamelaars de affiches zelf van de muren halen. Maar al snel ontstond er een bloeiende handel in verzamelaarsedities. Dit waren luxe uitgaven, vaak zonder tekst en in kleine oplage gedrukt.
Op deze manier veranderden prenten voor de straat weer in kunstprenten voor de elite.
Dit is een ‘avant-la-lettre’ druk voor de kunstliefhebber. Het betekent dat de letters van het oorspronkelijke affiche niet zijn meegedrukt. Een ‘lege’ editie dus, maar wel één waarbij de katten extra mooi uitkomen.
De sympathie van het publiek gaat uit naar het grafische beeld, naar wat zonder moeite kan worden bekeken en begrepen.
Criticus John Grand-Carteret
